Dankzij mijn fascinatie voor het Lets radiokoor, en als gevolg daarvan de Baltische landen – zeg geen ‘staten’, de inwoners schijnen een hekel aan dit woord te hebben omdat het hen herinnert aan onderdrukking in de Sovjettijd – zat ik in de bomvolle Bergkerk te luisteren naar Jan Brokken. Hij gaf een lezing over zijn boek Baltische zielen, afgewisseld door muziek van Baltische componisten. De vriendin met wie ik zou gaan was ziek, dus ging ik alleen. Daar kan ik nonchalant over doen, maar ik vond dat best stoer. Ook omdat ik dacht de enige te zijn die geïnteresseerd is in die landen en ik uitsluitend met de mevrouw van de boekwinkel tegenover Jan Brokken zou zitten.
Maar de rij voor de deur is lang. Ik kom een bekende tegen en samen vinden we achterin nog een plek. Ik kijk om mij heen en stel vast dat de gemiddelde leeftijd vijfenzestig is. Zoiets. Veel oudere dames en heren, samen of aan de arm van een dochter of zoon. Mooi aangekleed, wijze blikken. Een zaal vol bittere en zoete levenservaringen.
De schrijver vertelt over mensen, veelal kunstenaars en musici, van wie de persoonlijke geschiedenis alles te maken heeft met de turbulente geschiedenis van Estland, Letland en Litouwen. Over de schaduw die de onderdrukking door de Sovjets en de Duitsers over het gebied en de mensen legde. Over deze last voor na-oorlogse generaties, maar ook de kracht en creativiteit die hierdoor naar boven kwamen.
Het ontroert me hoe al deze ouderen luisteren naar de verhalen. Verhalen die zij waarschijnlijk herkennen, die herinneringen oproepen, verdriet losmaken, troost bieden, puzzelstukjes op hun plek doen vallen. Dat vind ik een mooie gedachte, dat je tot het laatst puzzelstukjes blijft leggen. Om jezelf te begrijpen, dingen te verklaren die in je leven gebeurd zijn. Zouden die laatste stukjes de makkelijkste zijn? Net als bij een echte legpuzzel?
Als de violiste speelt zie ik sommige blikken naar het plafond gaan. Wat gaat er in deze mensen om? Waar waren zij in onze oorlog? Welke pijn hebben ze in dit leven gevoeld, welke vreugde gevierd? Hoe hebben ze hun rug weer gerecht zodat ze hier vanavond op hun oude dag zitten en kalmte uitstralen?
Als ik onder de sterrenhemel terugfiets naar huis, ben ik oprecht gelukkig. Oud worden hoeft niet erg te zijn. Oorlog, persoonlijk verdriet, deze mensen hebben het allemaal meegemaakt. En toch gaan ze op een woensdagavond de deur uit, de kou in, om te luisteren naar verhalen van anderen. Om hun eigen verhaal compleet te maken, een puzzelstukje aan te leggen, en zich één te voelen met andere zielen.
